سوال
فتوای ابن تیمیه در حرمت سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله) در میان علمای اهل سنت چه واکنشی را در بر داشته است؟
پاسخ
صالحی شامی‌که از علمای شافعی و صاحب کتاب معروف سبل الهدی و الرّشاد در سیره و احوال و آثار نبّوت رسول گرامی‌اسلام (صلی الله علیه وآله) است، درباره فتوای ابنتیمیه در منع زیارت قبور مینویسد:
و مشروعیت سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله) که درباره آن شیخ تقی الدین سُبکی و شیخ جمال الدین زملکانی و شیخ داوود ابو سلیمان مالکی و دیگران از علما، کتاب نوشته و در آن نظر ابنتیمیه را که معاصر آنها بوده، رد کردهاند؛ زیرا او در این مورد نظر زشتی داده است که آب دریاها آن را پاک نمی‌کند... .[1]
این نشان‌دهنده قبح فتاوای ابنتیمیه در میان علمای مذهب شافعی است که فتوایی چون ممنوعیت سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله)، این‌گونه موجب موضعگیری ایشان حتی قرنها پس از وی میشود.
ابن‌حجر مکی، از علمای بزرگ مذهب شافعی، درباره ابنتیمیه مینویسد:
ابنتیمیه بندهای است که خداوند او را خوار، گمراه، کور و کر گردانیده است و این مطلبی است که امامانی که فساد احوال و دروغ اقوالش را بیان کردهاند، به آن تصریح کردهاند... و کسی‌که میخواهد از آن اطلاع پیدا کند، بر اوست که به کلام امام مجتهد که بر امامت و جلالتش و رسیدن به مرتبه اجتهادش اتفاق افتاده، یعنی کسانی چون ابوالحسن سبکی، فرزندش تاج الدین، شیخ امام عزّ بن‌عبدالسلام و جماعتی از علمای هم‌عصر او و غیرآنان از علمای شافعی و مالکی و حنفی مراجعه و نوشتههای آنها را مطالعه کند. او کسی بود که اعتراضش را بر متأخرین صوفیه محصور نکرد، بلکه بر امثال عمر بن‌خطاب و علی بن‌ابی‌طالب نیز همان‌گونه که به آن اشاره خواهیم کرد، اعتراض کرد.
حاصل اینکه کلام او هیچ ارزشی ندارد، بلکه با کمال تأسف به دور انداخته میشود و اعتقاد ما درباره او این است که او بدعت‌گذار و گمراه و گمراه‌کننده و جاهل و اهل غلوّ است. خداوند با او به عدالتش رفتار کند و ما را از مثل روش و عقیده و کردارش پناه دهد. از برخی سلف خبر داده شده که نزد او یادی از علی بن‌ابی‌طالب شد. او گفت: سیصد مورد اشتباه کرده است.ای کاش میدانستم اگر به گمان تو علی اشتباه کرده است، از کجا صواب به دست تو رسیده است؟![2]
وی در جای دیگری میگوید: «من خرافات ابن تیمیة التی لم یقلها عالم قبله و صار بها بین أهل الإسلام مثله، أنّه أنکر الإستغاثة و التوسّل به».[3]
یوسف بن اسماعیل نبهانی شافعی درباره ابنتیمیه میگوید:
بدان‌که من در مورد ابنتیمیه و شاگردش ابن‌قیم و ابن‌عبدالهادی معتقدم که از امامان دین و بزرگان علمای مسلمانان بودهاند که امت محمدی را با علم خود نفع عظیمی‌دادند؛ گرچه در بدعت منع زیارت و استغاثه، نهایت اسائه ادب را کردند و به اسلام و مسلمانان ضررهای بزرگی وارد ساختند. به خدای بزرگ قسم یاد میکنم که قبل از اطلاع یافتن از کلام آنان در این باب در شئون رسول خدا، گمان نمیکردم که مسلمانی چنین جرئتی داشته باشد و در مدت چند ماه در ذکر عبارات آنها تفکر می‌کردم و جرئت بر نقل آنها نداشتم؛ گرچه برای رد کردن آنها نیز میترسیدم سبب نشر آنها به جهت شدت افتضاح آنها شوم.[4]
این عبارات به‌طور روشن، نظر علمای مذاهب مختلف اسلامی‌را درباره ابنتیمیه و انحرافات وی روشن میسازد.
پی نوشت‌ها:
[1]. سبل الهدى والرشاد، ج12، ص384.
[2]. التوسل بالنبی 9 وجهلة الوهابیون، ص234؛ الفتاوی الحدیثیة،ص144.
[3]. الجوهر المنظم، ص148.
[4]. شواهد الحق فی الإستغاثة بسید الخلق، ص 62.