پایگاه تخصصی نقد وهابیت

سوال

ابن تیمیه و وهابیت، از علمای معاصر اهل سنت نیز مخالف دارند؟

پاسخ

حسن بن علی السقاف شافعی (معاصر) نویسنده توانمند شافعی مذهب عصر حاضر است[1] و از وی شش کتاب در مقابله با اندیشه‌های ابن تیمیه و وهابیّت به چاپ رسیده است:

۱. الإغاثة بأدلة الإستغاثة: در بیان حیات انبیا بعد از مرگ و ادلّه جواز توسّل به پیامبر بعد از وفات ایشان است که انتشارات الامام نوویِ عمان (اردن) در سال 1990م چاپ کرده است.
۲. البشارة و الإتحاف بما بین ابن تیمیة و الألبانی فی العقیدة من الإختلاف: این کتاب در باب اختلاف‌های عقیدتی بین علمای سلفی چون اَلبانی و ابن تیمیه تألیف شده است و در سال 1413ق انتشارات دارالإمام النووی در اردن چاپ کرده است.
۳. قاموس شتائم: یکی دیگر از کتب وی در رد وهابیّت است که در آن اهانت‌های اَلبانی، از سلفی‌های معاصر، به علمای اهل سنّت را در آن جمع آوری کرده و به آن پاسخ داده است.[2]
۴. التندید بمن عدّد التوحید: یکی دیگر از کتب وی در رد تفکرّات ابن تیمیه است. وی در این کتاب اقدام ابن تیمیه به تقسیم توحید به توحید ربوبیّت و توحید الوهیّت و تکفیر مسلمانان به گمان عدم اعتقادشان به توحید الوهیت را نقد کرده است.

وی در مقدمه این کتاب درباره این تقسیم بندی ابن تیمیه می‌نویسد:

این تقسیم بدعت زشتی است که در قرن هشتم و پس از گذشت بیش از هشتصد سال از دوران پیامبر واقع شده است و کسی قبل از او(ابن تیمیه) این مطلب را نگفته است و هدف قائلین این دیدگاه تشبیه مؤمنین مخالف با به ظاهر سلفی‌ها به کفار و بلکه تکفیر آنها با این ادعا که آنها مثل سایر کفار توحید ربوبیّت دارند، اما توحید الوهیت ندارند و به همین جهت، متوسلین به انبیا و اولیا کافر هستند و همین طور بسیاری از کسانی که در بسیاری از اموری که فکر می‌کنند حق است با آنها مخالف اند، کافرند و باعث همه اینها این حرّانی(ابن تیمیه) است.[3]

۱. تنقیح المفهوم العالیة بما ثبت و ما لم یثبت فی حدیث الجاریة: این کتاب در ردّ کتاب مختصر العلو نوشته ناصر الدین البانی، از علمای سلفی مذهب، درباره تجسیم و تشبیه خدا و اثبات مکان برای باری تعالی است.

این کتاب در سال 1414ق در اردن به همت انتشارات دارالامام النووی به چاپ رسیده است.[4]

۱. فتح المعین: این کتاب نقد کتاب اربعین (چهل حدیث) ابواسماعیل هروی در موضوع صفات باری تعالی است. وی در این کتاب به این روایات که اثبات صفات جسمانی برای خداوند متعال است، اشکالات اساسی وارد کرده است و در ضمن آن عقاید تجسیمی‌و تشبیهی ابن تیمیه را نیز نقد کرده است.[5]

محمود سعید ممدوح (معاصر) یکی از علمای معاصر مذهب شافعی و از نویسندگان مشهور اهل سنّت در دوران حاضر است. از وی کتابی به نام رفع المنارة فی تخریج أحادیثِ التوسّل و الزّیارة در سال 1416ق به همت دارالإمام نووی اردن به چاپ رسیده است. وی در این کتاب به طور مبسوط و مستدلّ به بررسی احادیث توسّل و زیارت پرداخته و به اشکالات ابن تیمیه و دیگر حنبلی‌ها به احادیث زیارت و توسل پاسخ داده است.[6]

همچنین از وی کتابی به نام «وصول التهانی بإثبات سنیّة السبحة و الرّد علی الألبانی» در ردِّ یکی از دیدگاه‌های البانی از علمای وهابیّت، به چاپ رسیده است.[7]

۱. بغدادی نقشبندی خالدی معروف به طحطاوی(معاصر)

از وی کتابی با نام «المنحة الوهبیّة فی ردِّ الوهابیّة» در سال 1986م به همت انتشارات الحقیقة استانبول ترکیه به چاپ رسیده است.[8]

نتیجه

از مجموع مطالبی که از تعدادی از علمای مذهب شافعی نقل شد، این گونه استفاده می‌شود که از آغاز پیدایش تفکرات ابن تیمیه، با این تفکرات به عنوان یک انحراف در جامعه اسلامی‌علمای مذاهب مختلف اسلامی‌مقابله کردند؛ به طوری که تنها علمای یکی از مذاهب فقهی اهل سنّت این چنین اهتمام به نقد و مقابله با وی پرداختند و این مقابله و برخورد جدی، زمینه ساز طرد افکار وی از جامعه اسلامی‌و نابودی مروّجان این تفکر یعنی وهابیت است. به امید آنکه علمای معاصر نیز به این وظیفه خود عمل کنند و با انحرافات اعتقادی اسلامی‌به مقابله برخیزند.

پی نوشت‌ها:

[1]. از وی کتبی چون إلقام الحجر للمتطاول على الأشاعرة من البشر، إعلام الخائض بتحریم القرآن على الجنب والحائض، احتجاج الخائب بعبارة من ادعى الإجماع فهو کاذب، القول المبتوت فی صحة حدیث صلاة الصبح بالقنوت، به چاپ رسیده است.

[2]. قاموس شتائم، ص6.

[3]. التندید بمن عدّد التوحید، ص8.

[4]. تنفیح المفهوم العالیة، مقدمه کتاب.

[5]. ر.ک: فتح المعین، ص3.

[6]. رفع المنارة، ص288.

[7]. وصول التهانی، ص3.

[8] . المنحة الوهبیة فی رد الوهابیة، مقدمة ، ص2.

سوال

فتوای ابن تیمیه در حرمت سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله) در میان علمای اهل سنتچه واکنشی را در بر داشته است؟

پاسخ

صالحی شامی‌که از علمای شافعی و صاحب کتاب معروف سبل الهدی و الرّشاد در سیره و احوال و آثار نبّوت رسول گرامی‌اسلام (صلی الله علیه وآله) است، درباره فتوای ابن­تیمیه در منع زیارت قبور می­نویسد:

و مشروعیت سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله) که درباره آن شیخ تقی الدین سُبکی و شیخ جمال الدین زملکانی و شیخ داوود ابو سلیمان مالکی و دیگران از علما، کتاب نوشته و در آن نظر ابن­تیمیه را که معاصر آنها بوده، رد کرده­اند؛ زیرا او در این مورد نظر زشتی داده است که آب دریاها آن را پاک نمی‌کند... .[1]

این نشان‌دهنده قبح فتاوای ابن­تیمیه در میان علمای مذهب شافعی است که فتوایی چون ممنوعیت سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله)، این‌گونه موجب موضع­گیری ایشان حتی قرن­ها پس از وی می­شود.

ابن‌حجر مکی، از علمای بزرگ مذهب شافعی، درباره ابن­تیمیه می­نویسد:

ابن‌تیمیه بنده­ای است که خداوند او را خوار، گمراه، کور و کر گردانیده است و این مطلبی است که امامانی که فساد احوال و دروغ اقوالش را بیان کرده­اند، به آن تصریح کرده‌اند... و کسی‌که می­خواهد از آن اطلاع پیدا کند، بر اوست که به کلام امام مجتهد که بر امامت و جلالتش و رسیدن به مرتبه اجتهادش اتفاق افتاده، یعنی کسانی چون ابوالحسن سبکی، فرزندش تاج الدین، شیخ امام عزّ بن‌عبدالسلام و جماعتی از علمای هم‌عصر او و غیرآنان از علمای شافعی و مالکی و حنفی مراجعه و نوشته­های آنها را مطالعه کند. او کسی بود که اعتراضش را بر متأخرین صوفیه محصور نکرد، بلکه بر امثال عمر بن‌خطاب و علی بن‌ابی‌طالب نیز همان‌گونه که به آن اشاره خواهیم کرد، اعتراض کرد.

حاصل اینکه کلام او هیچ ارزشی ندارد، بلکه با کمال تأسف به دور انداخته می­شود و اعتقاد ما درباره او این است که او بدعت‌گذار و گمراه و گمراه‌کننده و جاهل و اهل غلوّ است. خداوند با او به عدالتش رفتار کند و ما را از مثل روش و عقیده و کردارش پناه دهد. از برخی سلف خبر داده شده که نزد او یادی از علی بن‌ابی‌طالب شد. او گفت: سیصد مورد اشتباه کرده است.‌‌‌ای کاش می­دانستم اگر به گمان تو علی اشتباه کرده است، از کجا صواب به دست تو رسیده است؟![2]

وی در جای دیگری می­گوید: «من خرافات ابن تیمیة التی لم یقلها عالم قبله و صار بها بین أهل الإسلام مثله، أنّه أنکر الإستغاثة و التوسّل به».[3]

یوسف بن اسماعیل نبهانی شافعی درباره ابن‌تیمیه می­گوید:

بدان‌که من در مورد ابن‌تیمیه و شاگردش ابن‌قیم و ابن‌عبدالهادی معتقدم که از امامان دین و بزرگان علمای مسلمانان بوده­اند که امت محمدی را با علم خود نفع عظیمی‌دادند؛ گرچه در بدعت منع زیارت و استغاثه، نهایت اسائه ادب را کردند و به اسلام و مسلمانان ضررهای بزرگی وارد ساختند. به خدای بزرگ قسم یاد می­کنم که قبل از اطلاع یافتن از کلام آنان در این باب در شئون رسول خدا، گمان نمی­کردم که مسلمانی چنین جرئتی داشته باشد و در مدت چند ماه در ذکر عبارات آنها تفکر می‌کردم و جرئت بر نقل آنها نداشتم؛ گرچه برای رد کردن آنها نیز می­ترسیدم سبب نشر آنها به جهت شدت افتضاح آنها شوم.[4]

این عبارات به‌طور روشن، نظر علمای مذاهب مختلف اسلامی‌را درباره ابن­تیمیه و انحرافات وی روشن می­سازد.

پی نوشت‌ها:

[1]. سبل الهدى والرشاد، ج12، ص384.

[2]. التوسل بالنبی 9 وجهلة الوهابیون، ص234؛ الفتاوی الحدیثیة،ص144.

[3]. الجوهر المنظم، ص148.

[4]. شواهد الحق فی الإستغاثة بسید الخلق، ص 62.

سوال
نویسنده کتاب شفاءالسقام فی زیارة خیر الانام کیست و کتاب وی در برگیرنده چه مطالبی است؟

پاسخ
تقی الدین علی بن عبد الکافی سُبکی مصری از علمایِ شافعی مذهب است که در سال 683 ق در سُبک، از قریه‌های مصر، به دنیا آمد. پس از وفات جلال الدّین قزوینی، قاضی القضات دمشق، در سال 739ق، ناصر، حاکم مصر، وی را به قاضی القضاتی دمشق منصوب کرد. او در سال 742 ق مدتی خطیب جمعه مسجد جامع اموی در دمشق شد و در سال 756 ق دیده از جهان فرو بست.

بزرگان علم رجال به مقام علمی‌وی در مذهب شافعی پرداخته اند:

ذهبی شافعی درباره وی می‌نویسد:

«وی علامه صاحب فنون فخر حفّاظ[1] و قاضی القضات مسلمین و نویسنده کتب زیادی است».[2]

سیوطی، از علمای بنام اهل سنّت، درباره وی می‌نویسد:

وی امام فقیه، محدث، حافظ، مفسر قرآن، اصولی، متکلم، نحوی، لغوی، ادیب، مجتهد و شیخ الإسلام دوران خود بود.[3]

از وی بیش از 150 کتاب برجای مانده است که برخی کتب وی عبارت است از: 1.النکت على صحیح البخاری؛ 2. ضیاء المصابیح فی اختصار مصابیح البغوی؛ 3. السیف المسلول على من سبّ الرسول9؛ 4. إبراز الحکم من حدیث رفع القلم؛ 5. الدر النظیم فی تفسیر القرآن العظیم؛ 6. إحیاء النفوس فی صنعة إلقاء الدروس؛ 7. الإغریض فی الحقیقة والمجاز والکنایة والتعریض؛ 8. المسائل الحلبیة فی الفقه؛ 9. الإبتهاج فی شرح المنهاج فی الفقه الشافعی؛ 10. الفتاوى السبکیة.

سه کتاب از تألیفاتش در رد ابن تیمیه و عقاید انحرافی اوست که عبارت اند از:

الف) شفاء السّقام فی زیارة خیر الأنام: این کتاب در ده باب تنظیم شده است. عبارت اند از:

باب اول: احادیث وارد شده درباره زیارت؛

باب دوم: روایات دال بر فضیلت زیارت، حتی اگر لفظ زیارت در آن نیامده باشد؛

باب سوم: روایات دالّ بر سفر برای زیارت پیامبر (صلی الله علیه وآله) و مشروعیّت آن؛

باب چهارم: نظر علما درباره استحباب زیارت قبر رسول گرامی‌اسلام (صلی الله علیه وآله)؛

باب پنجم: در ادله اینکه زیارت موجب تقرّب است؛

باب ششم: در ذکر دلایل اینکه سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله) موجب تقرّب است؛

باب هفتم: در دفع اشکالات منکرین و بحث درباره آرائشان؛

باب هشتم: در توسّل و استغاثه به انبیا و اولیا؛

باب نهم: در حیات انبیا، پس از مرگ؛

باب دهم: در شفاعت عظمای پیامبر (صلی الله علیه وآله) در روز قیامت.

ب) الدرّة المضیئة فی الردّ علی ابن تیمیة: در این کتاب نیز به نقد و بررسی برخی از عقائد ابن تیمیه پرداخته است.

ج) السّیف الصّیقل فی ردّ علی ابن زفیل:[4] وی در این کتاب نیز آرای ابن تیمیه و امثال وی را درباره تجسیم و تشبیه و حیات برزخی انبیا و اولیا نقد و بررسی کرده است. این کتاب همراه با تکمله‌‌‌ای از یکی از علمای الأزهر به قلم محمد زاهد کوثری در مکتبه زهران مصر منتشر شده است.

وی درباره ابن تیمیه مى نویسد:

ابن تیمیه بعد از آنکه خود را پیرو کتاب و سنّت معرفی و اظهار کرده که دعوت کننده به حق و هدایت کننده به سوی بهشت است، در اصول عقاید مطالبی را بدعت گذاشته و از پایه‌های اسلام، ارکان و مبانی آن را نقض کرده و به این دلیل از پیروی حق خارج و داخل در عنوان بدعت گذار گشته و با مخالفت با اجماع از دایره مسلمین خارج شده است. او سخنى گفته که لازمه آن جسمانى بودن خدا و مرکّب بودن ذات اوست، تا آنجا که ازلى بودن عالم را ملتزم شده و با این سخنان حتّى از 73 فرقه نیز بیرون رفته است.[5]

وی همچنین درباره بدعت ابن تیمیه در تحریم توسّل به انبیا و طلب شفاعت از رسول گرامی‌اسلام (صلی الله علیه وآله) می‌نویسد:

بدان که جایز و پسندیده است توسّل و استغاثه و طلب شفاعت به واسطه پیامبر، از خدا، و جواز و پسندیده بودن آن برای هر کسی که دین دارد، از امور بدیهی است و این پسندیده بودن معروف است از عمل انبیا و مرسلین و سیره سلف صالح و علما و عموم مسلمانان. و هیچ کس از پیروان ادیان آن را انکار نکرده است و در هیچ زمانی از زمان‌ها چنین نظری شنیده نشد؛ تا اینکه ابن تیمیه آمد و در این باره حرفی زد که مسئله را برای افراد ضعیف الاعتقاد مشتبه کرد و بدعتی گذاشت که کسی در قرون قبل از او نگذاشته بود.[6]

پی نوشتها:

[1]. حافظ یکی از بالاترین درجات محدثین در بین علمای اهل‌سنّت است.

[2]. تذکرة الحفاظ، ج4، ص1507.

[3]. ذیل طبقات الحفّاظ، ص352.

[4]. ابن زفیل همان ابن قیّم جوزی شاگرد ابن‌تیمیه است و این کتاب در نقد قصیده نونیّه ابن قیّم است.

[5]. السیف الصقیل، ص190؛ التوفیق الربانی فی الرد على ابن تیمیة الحرانی، ص30؛ التوسل بالنبی 9وجهلة الوهابیون، ص218.

[6]. شفاء السّقام، ص293.