پایگاه تخصصی نقد وهابیت

سوال

با توجّه به مخفی ماندن قبر مطهر امیر المؤمنین(علیه السلام) در صدر اسلام، از کجا معلوم است قبر فعلی همان قبر است؟؟ برخی می‌گویند قبر فعلی متعلق به مغیره بن شعبه از دشمنان حضرت است!

پاسخ

مرقد حضرت علی(علیه السلام) در نجف آن قدر روشن است که مورد اعتراف بسیاری از علما و مورخین معتبر اهل سنت و شیعه قرار گرفته است.
دیدگاه اهل سنت در مورد مرقد حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام

یعقوبى از مورخان اهل سنت در باره محل دفن حضرت مى نویسد:

«وغسله الحسن ابنه بیده وصلى علیه وکبر علیه سبعا وقال أما إنه لا یکبر على أحد بعده ودفن بالکوفة فی موضع یقال له الغری وکانت خلافته أربع سنین وعشرة أشهر».[1]

حضرت على (علیه السلام) را پسرش حسن با دست خود غسل داد و بر او نماز گزارد و در نماز هفت مرتبه تکبیر گفت و فرمود: آگاه باشید بر هیچ کسى بعد از پدرم هفت تکبیر گفته نخواهد شد. او در کوفه در محلى که آن را «غری» مى گویند دفن شد و خلافت او چهار سال و ده ماه بود.

ابن اثیر جزری نیز مى نویسد:

«والأصح أن قبره هو الموضع الذی یزار ویتبرک به».[2]

صحیح ترین قول این است که قبر آنحضرت در همین جایى است که الآن زیارت مى شود و به آن تبرک جسته مى شود.

ابن صباغ از بزرگان مذهب مالکى نیز جاى قبر حضرت را «غری» دانسته است:

«ودفن فی جوف اللیل بالغری موضع معروف [ یزار ] إلى الآن».[3]

امیر المؤمنین در دل شب در «غری»، موضع معروفى که تا الآن مورد توجه و زیارت است؛ دفن شد.

محمد بن على معروف به ابن الطقطقى از دیگر علماى اهل سنت مى نویسد:

«وأما مدفن أمیر المؤمنین، (علیه السلام)، فإنه دفن لیلاً بالغری. ثم عفی قبره إلى أن ظهر حیث مشهده الآن،(صلوات الله علیه)وسلامه».[4]

اما محل دفن امیر المؤمنین (علیه السلام)، او شبانه در غرى دفن شد و سپس قبر او مخفى ماند تا این که مشهدش آشکار شد.

ابن ابى الحدید معتزلى از شارحان بزرگ نهج البلاغه امام على (علیه السلام) مى نویسد:

«وقبره بالغرى وما یدعیه أصحاب الحدیث من الاختلاف فی قبره، وأنه حمل إلى المدینة، أو أنه دفن فی رحبة الجامع، أو عند باب قصر الإمارة، أو ند البعیر الذی حمل علیه فأخذته الأعراب، باطل کله، لا حقیقة له، وأولاده أعرف بقبره وأولاد کل الناس أعرف بقبور آبائهم من الأجانب، وهذا القبر الذی زاره بنوه لما قدموا العراق، منهم جعفر بن محمد علیه وغیره من أکابرهم وأعیانهم».[5]

قبر حضرت على در «غری» است و اختلاف اصحاب حدیث در باره قبر او، باطل است و حقیقتى ندارد و فرزندان او شناخت شان بر قبر حضرت بیشتر از دیگران است و فرزندان تمام مردم شناخت شان به قبور پدرانشان بیشتر از بیگانگان است و این قبر را هنگامى که به عراق آمدند زیارت کردند که از جمله آنان جعفر بن محمد و غیر ایشان از بزرگان این خاندان است.

شهاب الدین خفاجی :

«و الغَرِی موضع بالکوفة، دفن فیه علی کرم الله وجهَه».[6]

غرى محلى در کوفه است که على (علیه السلام) در آن دفن شده است.

ابوفرج اصفهانی می‌نویسد:

«حدثنی أحمد بن سعید، قال حدثنا یحیى بن الحسن العلوی، قال: حدثنا یعقوب بن زید، قال: حدثنی ابن أبی عمیر، عن الحسن بن علی الخلال، عن جده، قال: قلت للحسن بن علی: أین دفنتم أمیر المؤمنین؟ قال: خرجنا به لیلاً من منزله حتى مررنا به على مسجد الأشعث، حتى خرجنا به إلى الظهر بجنب الغرى».[7]

از حضرت امام حسن (علیه السلام) سؤال کردیم که حضرت امیررا در کجا دفن کردید؟ فرمود: شبانه آن حضرت را بیرون بردیم و از مسجد اشعث گذشتیم و در بیرون کوفه به طرف غرى دفن کردیم .

ابو الفرج درکتاب المنتظم در شرح حال محمد بن على بن میمون بن محمد، أبو الغنائم النرسى مى نویسد:

«أنبأنا شیخنا أبو بکر بن عبد الباقی، قال: سمعت أبا الغنائم ابن النرسی یقول: ما بالکوفة أحد من أهل السنة والحدیث إلا أنا، وکان یقول: توفی بالکوفة ثلثمائة وثلاثة عشر رجلاً من الصحابة لا یتبین قبرأحد منهم إلأَ قبر علی (علیه السلام)، وقال: جاء جعفر بن محمد، ومحمد بن علی بن الحسین فزارا الموضع من قبر أمیر المؤمنین علی ولم یکن إذ ذاک القبر، وما کان إلأَ الأرض حتى جاء محمد بن الداعی وأظهر القبر».[8]

استاد ما ابو بکر بن عبد الباقى مى گفت که از ابى الغنائم شنیدم که مى گفت در میان اهل سنّه در کوفه محدّثى مثل من نیست و مى گفت در کوفه سیصد و سیزده نفر از اصحاب رسول (صلی الله علیه وآله وسلم) مدفون شدند که قبر هیچ کس معلوم نیست مگر قبر على بن ابى طالب و حضرت امام محمّد باقر و امام جعفر صادق (علیه السلام) به زیارت آن حضرت آمدند و همین موضع را زیارت کردند و در آن وقت علامت قبرى نبود تا آنکه محمّد بن زید صاحب خروج آمد و قبر را ظاهر کرد

سپس ابن جوزى، ابو الغنائم را اینگونه ستایش مى کند:

«وقال شیخنا ابن ناصر: ما رأیت مثل أبى الغنائم فى ثقته وحفظه، وکان یعرف حدیثه بحیث لا یمکن أحداً أن یدخل فی حدیثه ما لیس منه، وکان من قوام اللیل».[9]

مانند ابى الغنائم در ثقه و حافظ بودنش کسى را ندیدم. حدیث او به گونه ى بود که امکان نداشت کسى در سخن او چیزى را که او نگفته است اضافه کند و او از شب زنده داران بود.
دیدگاه شیعه در مورد مرقد حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام

شیعیان اتفاق نظر دارند که مرقد مطهر امیرمؤمنان حضرت على بن ابى طالب (علیه السلام) در نجف اشرف است؛ همان جایى که امروزه شیعیان سراسر عالم اسلامى، به زیارت آرامگاه شریف او مى آیند و محل رفت و شد عاشقان اوست. در این مورد به صراحت کلام برخى از بزرگان اشاره مى کنیم:

شیخ مفید در ارشاد مى گوید:

«وتولى غسله وتکفینه ابناه الحسن والحسین (علیهما السلام) بأمره، وحملاه إلى الغری من نجف الکوفة، فدفناه هناک وعفیا موضع قبره، بوصیة کانت منه إلیهما فی ذلک، لما کان یعلمه (علیه السلام) من دولة بنی أمیة من بعده، واعتقادهم فی عداوته، وما ینتهون إلیه بسوء النیات فیه من قبیح الفعال والمقال بما تمکنوا من ذلک».[10]

به فرمان امیر مؤمنان، امام حسن و امام حسین دو پسر آن حضرت، غسل و تکفین او را به عهده گرفتند و بدنش را به «غری» در نجف کوفه انتقال دادند و در آنجا به خاک سپردند و جاى قبرش را طبق وصیت خود آن حضرت مخفى کردند. علت مخفى کردن این بود که حضرت مى دانست دولت بنى امیه که بعد از ایشان روى کار مى آید؛ در دشمنى با حضرت اعتقاد دارند و هرچه در توان دارند از دشمنى کوتاهى نخواهند کرد.

علی بن عیسی الإربلی در کشف الغمه نوشته است:

«کل الشیعة متفقون على أنه دفن بالغری حیث هو معروف الآن یزار بأخبار یروونها عن السلف وفیهم الإمام المعصوم»[11].

تمام شیعیان اتفاق دارند که آن حضرت در غرى دفن شده و الآن این مسأله در میان شیعه معروف است و آن مکان را زیارت مى کنند، دلیل اتفاق شیعه روایاتى است که از گذشتگان نقل شده و در میان راویان اخبار، امام معصوم نیز وجود دارد.

علامه مجلسى در ابتدا به اختلاف اقوال مخالفان در محل دفن آن حضرت اشاره کرده و راجع به نظر شیعه در این مسأله مى گوید:

«وقد أجمعت الشیعة على أنه (علیه السلام) مدفون بالغری فی الموضع المعروف عند الخاص والعام وهو عندهم من المتواترت رووه خلفا عن سلف إلى أئمة الدین (صلوات الله علیهم أجمعین)»[12]

شیعیان اجماع دارند که بدن حضرت على (علیه السلام) در «غری» که جاى شناخته شده در نزد خاص و عام است؛ دفن شده است. و این قول، بین شیعیان متواتر است که از بزرگانشان نقل کرده اند و ریشه این سخن به امامان معصوم (علیهم السلام) مى رسد.

سید محسن امین ، بعد از این که نظر شیخ مفید را که مى گوید: «والأصح أن قبره هو الموضع الذی یتبرک به ویزار» نقل کرده؛ مى نویسد:

«أقول: وهذا مما لا شبهة فیه ولا ریب لأن أولاده وذریته وشیعتهم کانوا یزورونه فی هذا الموضع وأعرف الناس بقبر المیت أهله وأتباعه وعلیه جمیع الشیعة وأئمة أهل البیت وجمیع المسلمین إلا من شذ»[13].

دیدگاه صحیح این است که قبر آن حضرت در این همین مکانى است که الآن مورد تبرک و زیارت عاشقان اوست؛ زیرا بدون تردید فرزندان، وابستگان و شیعیانش که از بقیه مردم به قبر او آگاه تراند؛ حضرت را در همین جا زیارت مى کنند و این نظر کل شیعه و بزرگان اهل بیت و مسلمین است؛ مگر عده ى کم عقیده دارند.
دلائل روائی بر اثبات نظرشیعه :

دیدگاه شیعه را در مورد قبر مطهر امیر مؤمنان، مى توان از منظر روایات و گفتار بزرگان اهل سنت اثبات کرد.

الف) روایات قبل از شهادت حضرت علی (علیه السلام)

خبر دادن رسول خدا از محل دفن حضرت علی (علیه السلام)

مرحوم سید ابن طاوس مى گوید: در کتاب حسن بن الحسین بن طحال مقدادى دیدم که به روایت ابن عباس، رسول خدا به امام على (علیه السلام) فرمود: تو در کوفه دفن مى شوی:

«عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) قَالَ لِعَلِی (علیه السلام) یا عَلِی إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ عَرَضَ مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیتِ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَأَوَّلُ مَنْ أَجَابَ مِنْهَا السَّمَاءُ السَّابِعَةُ فَزَینَهَا بِالْعَرْشِ وَالْکُرْسِی ثُمَّ السَّمَاءُ الرَّابِعَةُ فَزَینَهَا بِالْبَیتِ الْمَعْمُورِ ثُمَّ السَّمَاءُ الدُّنْیا فَزَینَهَا بِالنُّجُومِ ثُمَّ أَرْضُ الْحِجَازِ فَشَرَّفَهَا بِالْبَیتِ الْحَرَامِ ثُمَّ أَرْضُ الشَّامِ فَزَینَهَا بِبَیتِ الْمَقْدِسِ ثُمَّ أَرْضُ طَیبَةَ فَشَرَّفَهَا بِقَبْرِی ثُمَّ أَرْضُ کُوفَانَ فَشَرَّفَهَا بِقَبْرِکَ یا عَلِی فَقَالَ لَهُ یا رَسُولَ اللَّهِ أَ قَبْرِی بِکُوفَانِ الْعِرَاقِ فَقَالَ نَعَمْ یا عَلِی تُقْبَرُ بِظَاهِرِهَا قَتْلًا بَینَ الْغَرِیینِ وَالذَّکَوَاتِ الْبِیضِ یقْتُلُکَ شَقِی هَذِهِ الْأُمَّةِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُلْجَمٍ فَوَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیاً مَا عَاقِرُ نَاقَةِ صَالِحٍ عِنْدَ اللَّهِ بِأَعْظَمَ عِقَاباً مِنْهُ یا عَلِی ینْصُرُکَ مِنَ الْعِرَاقِ مِائَةُ أَلْفِ سَیف»[14].

رسول خدا (صلی الله علیه وآله)به امیر مؤمنان (علیه السلام) فرمود: یا على! خداوند عالمیان، محبّت ما اهل بیت را بر آسمانها و زمین عرضه کرد؛ پس اوّل چیزى که قبول کرد و اجابت نمود آسمان هفتم بود؛ پس خداوند آن را به عرش و کرسى مزین ساخت؛ بعد از آن آسمان چهارم قبول کرد؛ پس آن را به بیت المعمور مزین ساخت؛ پس آسمان دنیا قبول کرد؛ پس مزین ساخت آن را به ستارگان. بعد از آن زمین حجاز اجابت نمود؛ حق تعالى آن را مشرّف ساخت به خانه با حرمت و عزّت، یعنى کعبه معظّمه؛ بعد از آن زمین شام قبول کرد؛ پس او را زینت داد به بیت المقدس؛ بعد از آن زمین مدینه مشرّفه قبول کرد؛ پس آن را شرف و منزلت کرامت کرد به قبر من؛ بعد از آن زمین کوفه قبول کرد، و حق- سبحانه و تعالى- آن را مشرّف ساخت به قبر تو یا على! حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: یا رسول اللَّه! من در کوفه عراق مدفون خواهم شد؟ حضرت فرمودند که بلى، یا على! شهید خواهى شد و مدفون خواهى شد در صحراى پشت کوفه میان غریین- که تفسیرش گذشت- و ذکوات بیض (مکانى در نجف)، و تو را خواهند کشت بدبخت ترین این امّت، عبد الرّحمن بن ملجم. به حقّ آن خداوندى که مرا به راستى براى هدایت خلق فرستاده که پى کننده ناقه صالح عذابش از او بدتر و عظیم تر نیست. یا على! تو را یارى و نصرت خواهد کرد از عراق صد هزار شمشیر.

سید ابن طاوس در پایان مى فرماید :

«و هذا خبر حسن کاف فی هذا الموضع ناطق بالحجة و البرهان»[15].

این حدیث حسن است که براى اثبات این مدعا کافى و حجت و برهان قطعى است.

۱. خبر دادن علی (علیه السلام) از جایگاه قبرش

«حَدَّثَنَا سَلَامَةُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْمُؤَدِّبُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یحْیى عَنْ یعْقُوبَ بْنِ زَیدٍ عَنْ عَلِی بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَبَّابٍ قَالَ نَظَرَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ إِلَى ظَهْرِ الْکُوفَةِ فَقَالَ مَا أَحْسَنَ ظَهْرَکِ وَ أَطْیبَ قَعْرَکِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ قَبْرِی بِهَا»[16].

احمد بن حباب مى گوید: حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به نجف اشرف نظر کردند و فرمودند که چه خوش آینده است دیدار تو و چه خوش بوست قعر تو! خداوندا! قبر مرا در این زمین قرار ده.

ب) روایات بعد از شهادت امام علی (علیه السلام) از ائمه معصومین (علیهم السلام)

روایت امام حسن و امام حسین (علیهما السلام)

ابن قولویه و شیخ مفید از امام حسین (علیه السلام) نقل کرده اند که آن حضرت تصریح کرده اند که امیرمؤمنان (علیه السلام) را در منطقه غرى دفن نموده اند:

«حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنِ الْحُسَینِ الْخَلَّالِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِلْحُسَینِ بْنِ عَلِی (علیهما السلام): أَینَ دَفَنْتُمْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)؟ قَالَ: خَرَجْنَا بِهِ لَیلًا حَتَّى مَرَرْنَا عَلَى مَسْجِدِ الْأَشْعَثِ حَتَّى خَرَجْنَا إِلَى ظَهْرِ نَاحِیةِ الْغَرِی»[17] .

از حضرت امام حسین (علیه السلام) سؤال کردیم که حضرت امیررا در کجا دفن کردید؟ فرمود: شب آن حضرت را بیرون بردیم و از مسجد اشعث گذشتیم و در بیرون کوفه به طرف غرى دفن کردیم .
دیدگاه اهل سنت در مورد مدفن مغیره بن شعبه:

گواهی بسیاری از علمای اهل سنت بر دفن شدن مغیره در مکانی دور و متفاوت از غری (نجف امروزی)

ابن عساکر در کتاب «تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل»[18]، یاقوت حموی در کتاب «معجم البلدان»[19]، ابن نجّار بغدادی در کتاب «تاریخ بغداد»[20]،(12) ابن ابی الحدید در کتاب «شرح نهج البلاغه»[21] و... نوشته اند که مغیرة بن شعبة بعد از مرگش در مکانی از کوفه به نام «ثویه» که به کلی متفاوت از «غری» است دفن شده است.
نتیجه

نظر روایات و بزرگان اهل سنت وشیعه که تصریحات برخى از آنان در این جا ذکر شد؛ قبر امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (علیه السلام) در نجف اشرف که نام آن «غری» است مى باشد ولی قبر مغیره بن شعبه در مکانی دور از نجف در منطقه به نام ثویه قرار دارد.

نویسنده: سیدمسلم موسوی

پی نوشت‌ها:

[1] . تاریخ الیعقوبی، ج2، ص213

[2] . الکامل فی التاریخ، ج3، ص396

[3] . الفصول المهمة فی معرفة الأئمة ج1، 624

[4] . الفخری فی الآداب السلطانیة، ج1، ص36

[5] . شرح نهج البلاغة، ج1، ص17.

[6] . ریحانة الألبا و زهرة الحیاة الدنیا، ج1، ص20.

[7] . مقاتل الطالبیین، ج1، ص11.

[8] . المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم (17/ 151)

[9] . المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم، ج17، ص151

[10] . الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج1، ص10

[11] . کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج2، ص66

[12] . بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،ج 42، ص338.

[13] . اعیان الشیعة، ج1، ص535.

[14] . فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی، ص56.

[15] . فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی، ص56.

[16] . فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی، ص61.

[17] . کامل الزیارات، ص82، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج1، ص25

[18] . تاریخ دمشق، همان، ج 60، ص 62.

[19] . معجم البلدان، الحموی، ج 2، ص 87.

[20] . تاریخ بغداد، ج 1، ص 193.

[21] . شرح نهج ‏البلاغه، همان، ج 6، ص 124.